Shower Thoughts #1

De energie van paarden en dolfijnen

Eind 2020 probeerde ik het pandemiejaar af te sluiten door mijn vrienden en familieleden op pastelroze kerstkaartjes een roze bril te wensen om het leven in 2021 door te kunnen zien. Toegegeven, misschien was dat niet de meest geniale tekst, maar hey, we zaten toen al negen maanden in een wereldwijde pandemie en mijn humor was bijgevolg in constante blokmodus. Mijn verrassing was dus groot toen ik in februari 2021 ontdekte dat er mensen zijn die het leven soms letterlijk in het roze (of eender welke kleur) zien. Wat ik later zou leren kennen onder de wetenschappelijke naam ‘synesthesie’, kwam toen mijn Instafeed binnen in de vorm van een filmpje waarin een Amerikaans meisje vertelt dat haar vriend haar niet begrijpt wanneer ze bijvoorbeeld zegt dat dolfijnen en paarden voor haar dezelfde energie uitstralen. Als je nu denkt: wat voor een onzin is dat nu? Dan beloof ik je dat je na het lezen van dit artikel er misschien helemaal anders over zal nadenken.

In eerste instantie begreep ik ook niet helemaal wat het meisje nu precies bedoelde met ‘dezelfde energie uitstralen’. Het was pas toen ik de honderden reacties onder het filmpje las, dat ik mezelf herkende in tal van andere opgenoemde associaties. Zo kon ik me bijvoorbeeld volledig vinden in de reactie van iemand die zei dat het getal zeven, de dag donderdag, de maand november en de kleur bruin bij elkaar horen. Ook riep ik luidop "OMG ja!" toen ik las dat iemand anders de dag dinsdag gelijkstelde aan de lente. Toen ik mijn vriend en gezin aansprak over mijn ontdekking die dag, las ik eerder verbouwerering op hun gezicht dan herkenning. Ook bij de meeste van mijn vrienden ving ik bot, op enkele uitzonderingen na. Later die avond in de douche probeerde ik dan ook een verklaring te vinden voor het feit dat enkele honderden onbekenden op het internet en ik gelijkaardige hersenkronkels maakten. Waren deze associaties, zoals iemand onder het filmpje had gereageerd, effectief het bewijs dat we in een computersimulatie leven zoals in de Matrix, en dat er bij sommigen een foutje in de programmatie is geslopen? Of valt dit rationeler te verklaren?

Synesthe-wat?!

Na deze verfrissende brainstormsessie besloot ik op verder onderzoek te gaan. Gewapend met niet veel meer dan enkele vage zoektermen zoals ‘woensdag is roos’ en schuimde ik het internet af. Het was uiteindelijk de immer betrouwbare Google Scholar die mij het verdict kon voorschotelen: synesthesie. In een artikel van Hubbard & Ramachandran (2005, p. 509) wordt synesthesie omschreven als “een relatief uitzonderlijke aandoening waarbij zintuigelijke stimuli ongebruikelijke ervaringen veroorzaken. Deze extra ervaringen vinden vaak plaats tussen zintuigen, zoals bijvoorbeeld kleuren zien terwijl men naar muziek luistert of het voelen van vormen terwijl men eten proeft”. Volgens datzelfde artikel is grapheme-color synesthesia, waarbij bepaalde letters of cijfers een bepaalde kleur oproepen, de meest voorkomende variatie. Ook leerde ik dat, hoewel er de laatste twee decennia steeds meer interesse is naar synesthesie-onderzoek, dit lange tijd beschouwd werd als een buitenbeentje binnen de geneeskunde. Vooral bij vrouwen werd de aandoening vaak afgedaan als het resultaat van een te levendige verbeelding, in plaats van een reëel neurologisch fenomeen (Maurer & Spector, 2009, p. 176). Als bepaalde associaties toch ietwat serieus genomen worden, dan probeert men vaak op zoek te gaan naar een logische verklaring ervoor (Van Campen, 2008).

Dat mensen vaak met ongeloof naar hun ervaring luisteren, is iets dat de meeste van de geïnterviewde personen voor deze column ook wisten te vertellen. Zo gingen de ouders van Febe ervan uit dat ze de maand februari met dinsdag associeert omdat beide de tweede van de week/het jaar zijn. Voor Febe zelf heeft het linken van bepaalde maanden en dagen echter niets te maken met hun volgorde. De maand juni, bijvoorbeeld, is voor haar overduidelijk blauw. Wanneer ze dat uitlegde aan haar ouders, konden zij er geen logische verklaring aan koppelen en begrepen ze bijgevolg ook de associatie niet meer. Natuurlijk kan het al eens gebeuren dat voor bepaalde associaties een rationele verklaring te vinden is.

De kleuren die ikzelf link aan de dagen van de week zijn bijvoorbeeld nog heel duidelijk een gevolg van de manier waarop ik deze in de kleuterschool heb geleerd, namelijk a.d.h.v. flesjes gevuld met water en kleurstof. Maar waarom ik dan donderdag niet enkel link aan een oranjebruine kleur, maar ook aan de maand november en het getal zeven, is ook voor mij een raadsel dat ik niet meteen kan ontrafelen door te kijken naar mijn kindertijd. Ook is het al moeilijker om te verklaren waarom Laurence bijvoorbeeld een gender koppelt aan bepaalde cijfers.

Meer dan random

Langs het totaal andere uiteinde van het spectrum zijn er uiteraard ook personen die met fascinatie reageren wanneer je hen over je associaties vertelt. Cretien Van Campen, bijvoorbeeld, heeft zelf geen synesthesie maar vertelt in zijn boek (2008) dat hij zo gefascineerd geraakte door het onderwerp dat hij besloot het te onderzoeken. Ook Nina vertelde me dat ze op oprechte interesse kon rekenen wanneer ze in haar vriendenkring vertelde dat ze woorden en cijfers, en soms ook muziek, aan bepaalde kleuren verbindt. Deze bewondering komt veelal voort uit het feit dat synesthesie heel wat creatieve voordelen met zich mee kan brengen. Zo zijn er op TikTok heel wat filmpjes te vinden van personen met synesthesie die een kunstwerk maken op basis van de vormen en kleuren die bepaalde liedjes voor hen oproepen. Ook zouden de associaties veroorzaakt door synesthesie helpen om een beter geheugen te hebben. Hoewel er voor beide claims nog verder onderzoek nodig is, waren er onder de personen die ik geïnterviewd heb, inderdaad heel wat creatievelingen te vinden.

Uiteraard kan synesthesie ook wat nadelen met zich meebrengen. Voor Liselotte, bijvoorbeeld, zorgde de associaties van bepaalde schoolvakken met kleuren ervoor dat ze in het hoger onderwijs vaker het verkeerde boek meenam omdat dit niet meer in de juiste kleur gekaft was. Voor Febe is februari dan weer “een maand vol dinsdagen” omwille van de negatieve gevoelens en kleuren die bij de dag en maand horen. De mate waarin synesthesie het dagelijkse leven beïnvloedt kan afhangen van de sterkte waaraan iemand het ondervindt. Een ‘zwakke’ vorm van synesthesie houdt in dat je wel kan zeggen welke kleur het cijfer twee oproept als ernaar gevraagd wordt, maar dit niet per se voor je ziet wanneer je ermee in contact komt. Personen met een sterkere vorm van synesthesie zullen daarentegen het cijfer twee telkens in die kleur zien, zelfs al staat het zwart op wit geprint. Deze verschillende sterktes zorgen voor heel wat wetenschappelijk debat, waarbij voorlopig consistentie in de antwoorden als de belangrijkste factor aanzien wordt om te bepalen of iemand synesthesie heeft of niet (Hubbard & Ramachandran, 2005). Hoewel synesthesie intussen wel erkenning heeft als een reëel wetenschappelijk fenomeen, is er dus nog heel wat speculatie over de concrete onderliggende mechanismen.

Wat hebben al deze wetenschappelijke informatie en persoonlijke getuigenissen me nu bijgeleerd?

Opnieuw was het tijdens een douchesessie dat deze vraag me te binnen schoot. Natuurlijk was het enorm interessant om in de wetenschappelijke literatuur te duiken hierover. Maar ongetwijfeld de belangrijkste levensles dat iemand uit het bestaan van synesthesie kan trekken, is dat het niet is omdat de meerderheid het niet ondervindt, jouw ervaring per se ‘raar’ of ‘onjuist’ is. Als kind was dit iets dat mijn mama mij vaak vertelde, maar wat ik toen misschien zelf nog niet helemaal geloofde. Zelf ondervinden hoe het is om op onbegrip te stuiten wanneer je je ervaring vertelt, doet je beseffen hoe gemakkelijk het is om op heel wat andere vlakken in je leven tot de meerderheid te behoren, zeker wanneer het lidmaatschap van die meerderheidsgroepen bepaalde privileges meebrengt. Wat betreft synesthesie is er dan wel gelukkig geen sprake van discriminatie, maar wel nog heel wat onwetendheid. Het is pas door er met anderen over te praten, dat heel wat synestheseten ontdekken dat hun ervaring misschien wel vrij uniek, maar absoluut niet vreemd is. Daarom, of je nu synesthesie hebt of niet: lees over je eigen ervaringen in het leven en ook die van anderen en bepaal dan pas of je iets nog steeds kan bestempelen als ‘normaal’ of ‘abnormaal’.

Zoek zeker de hashtag #synesthesia eens op op TikTok, je vindt er heel wat interessante filmpjes onder terug. En als je je eigen onderzoek wil doen, Google Scholar is je beste vriend!

Tekst door Kelly Van Droogenbrouck
Foto's door Fardowso Hassan
Illustratie door Nekvel

Hubbard E. M. & Ramachandran V. S. (2005). Neurocognitive Mechanisms of Synesthesia. Neuron, 48 (3), 509-520.

Maurer, D. & Spector, F. (2009). Synesthesia: A New Approach to Understanding the Development of Perception. Developmental Psychology, 45 (1), 175-189.

Van Campen, C. (2008). The Hidden Sense: Synesthesia in Art and Science. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press.